A
Akçe: Osmanlı Devleti’nin ilk zamanlarından itibaren bastırılan ve kullanılan gümüş para birimi. İlk akçe Osmanlı İmparatorluğunun kurucusu Osman Gazi tarafından gümüş olarak darp ettirilmiştir. Akçe’nin ilk dönemlerinde, üzerinde basılı bir tarih bulunmamaktadır. Padişah I. Bayezid ile birlikte akçeler üzerine tarih basılma uygulamasına geçilmiştir.
Akmonital: Madeni para basımında kullanılan paslanmaz çelik alaşımıdır.
ANA: American Numismatic Association'ın kısaltmasıdır. Ana, eğitim amaçlı, kar amacı gütmeyen, yapısında değişik uluslardan çok sayıda para koleksiyonerini (Nümismatı) toplayan, dünyanın en geniş ve etkin para koleksiyoneri örgütüdür.
Ankara Altını: Yeni kurulmuş olan Türkiye Cumhuriyeti’nin 1925-1929 yılları arasında basılan ilk altın paraları. Paraların üzerinde büyük harfle “Ankara” yazıldığı için halk arasında bu ad ile anılırlar.
Annule: İptal edilmiş kağıt paraların üzerine geçersiz kılmak için vurulan kaşe.
Asper: Cezayir, Tunus ve Libya’da basılan Osmanlı akçelerine verilen isim.
Ata Altını: Halk arasında Meskuk Cumhuriyet Altınına verilen addır.
B
Bakır: Kimyasal simgesi “Cu” olan, kırmızı-kahverengi görünümlü metaldir. Kolay bulunabilir ve ucuz olması sebebiyle, para üretiminde yaygın olarak 2500 yıldan bu yana kullanılan bir metaldir.
Banknot: Ülkelerin merkez bankaları tarafından basılan, taşıyana üzerinde yazan miktarın ödenmesi basan kurum tarafından garanti edilen, yasal bir ödeme aracı. Kağıt para.
Bilyon: Osmanlı Devleti'nin gümüş paralardaki saf gümüş ayarının düşürüldüğü, yerine farklı alaşımlarının eklenerek basıldığı paralara verilen isim.
Bimetal: Para basımında iki farklı metalin birlikte kullanılmasıdır. Metaller karıştırılmaz, ayrı katmanlar halinde kullanılır. Örneğin, paranın bir bölümünün altından, diğer bölümünün gümüşten darp edilmesi gibi.
Bronz: Bakır, kalay ve çinkonun karışımından oluşan, kolayca şekil verilebildiği için para ve madalya yapımında sıklıkla kullanılan alaşımdır.
C
Cumhuriyet Altını: Cumhuriyet Altını, devlet güvencesi altında sadece Darphane ve Damga Matbaası Genel Müdürlüğü tarafından basılabilen ve değişik boyut ve ağırlıkları olan 22 ayar altın paradır. Meskûk ve ziynet olmak üzere iki türü bulunmaktadır. Meskûk altına halk arasında Ata Altını da denilmektedir. Gerek Meskûk altının ve gerekse ziynet altınının ağırlığa göre beş türü bulunmaktadır. Cumhuriyet Altını (Meskûk) türleri: 500’lük 36.080 gr, 250’lik 18.040, tam 7.216 gr, yarım 3.608 gr, çeyrek 1.804 gr. Cumhuriyet Altını (Ziynet) türleri: 500’lük 35.080 gr, 250’lik 17.540 gr, tam 7.016 gr, yarım 3.580 gr ve çeyrek 1.754 gr.
D
Darphane Seti: Bulunulan yıl içerisinde tedavülde olan madeni paraların tamamının yer aldığı, Darphane tarafından, koleksiyonerler için özel üretilen takımdır.
E
Efemera: Gündelik yaşamda kullandığımız özellikle kağıt türünde malzemelerin biriktirilmesi şeklinde ortaya konan bir koleksiyon türüdür. (Tapu, Hisse Senedi, Berat, Ferman, Diploma, Kartpostal gibi)
Emisyon: Dolaşıma çıkarılan para grubu olarak tanımlanmaktadır. Türkçe karşılığı ihraç olup, hisse senetleri ve tahviller için de aynı ifade kullanılmaktadır.
Emisyon Grubu: Belli bir grafik tasarım anlayışı ve boyut düzeni içinde dolaşıma çıkarılan kâğıt para serisine denir.
Erör: İngilizce'deki Error (Hata) kelimesinin hatalı basılan paralar için ülkemizde kullanılan adı.
Essai: Paraların seri üretime geçmeden önce farklı tasarım çeşitlerinden oluşan deneme baskılarının genel adı.
F
Fersude: Eskimiş, yıpranmış ve hırpalanmış banknotlara vurulan kaşe.
Filigran: Genellikle Devletlerin çıkarmış oldukları kâğıt para veya değerli kağıtlarda (Hisse senedi, Tapu, Çek vs.) güvenliği sağlayan ve kalpazanlığı önlemek için, kâğıdın yapımı sırasında dokusuna işlenmiş olan ve ancak ışığa tutulduğunda görülebilen çizgi, resim, yazı gibi bir gizli, özel im.
H
Harube: Tunus’ta kullanılan para birimi Riyal’dir. Riyal'in alt birimi ise Harubedir. (1 Riyal=16 Harube'dir.)
K
Kaime: Osmanlı Devleti’nde faiz getirisi olan günümüzün hazine bonoları. Sonraları yerini banknotlara bıraktı ise de halk arasında Osmanlı kâğıt paralarına verilen genel isim. Halk arasında gayme olarak anılır.
Kalp Para: Aslı taklit edilerek yapılmış hileli para.
Katalog: Hatıra para, madalya, tedavül setleri, kâğıt ve madeni paraların güncel fiyatlarının yazıldığı, koleksiyonerlere bilgi sağlayan kitap veya kitapçık.
Kondisyon: Paranın genel ve fiziksel durumunu açıklamak için kullanılan terim.
Kontrmark: Tedavülde olan madeni bir para üzerine, ikinci defa vurulmuş damgalara verilen isim.
L
Lira: Tashih-i Sikke’den (1844) sonra, İtalya para biriminin etkisinde kalınarak “Lira” ismine geçilmiş ve 1 Lira 100 Kuruş’a eşitlenmiştir. Günümüzde Türkiye Cumhuriyeti'nin para birimi olarak kullanılmaktadır.
M
Mecidiye: Sultan Abdülmecid’in saltanatı sırasında gerçekleştirilen “Tashih-i Sikke” reformu sonrası darp edilen yeni madeni paralardan 20 Kuruşluk gümüş sikkeler için halk arasında kullanılan isim.
Madalya: Unutulmaması gerekli görülen bir başarının hatırası olmak üzere altın, gümüş, bakır ve nikelden hazırlanmış olup bir defaya mahsus olarak verilen bir mükafat ve şeref armağanıdır.
Murassa: Elmas veya pırlanta gibi değerli taşlarla süslenmiş, madalya veya nişan türüne verilen genel isim.
Müzayede: Mezat ya da açık artırma, taşınır ya da taşınmaz malların en yüksek meblağı teklif eden kişiye satıldığı bir satış yöntemi.
N
Nadir: Az ve ender bulunan, sık rastlanmayan, seyrek görülen. İngilizce Rare kelimesinin karşılığı. Kataloglar'da " R " yazılarak, nadir olduğu belirtilir.
Nişan: Berat ile beraber takdim edilen, göğse takılan, çeşitli dereceleri ve farklı tasarımları olan madalya.
Nominal: Nominal Değer, Para, çek, senet, hisse senedi, tahvil, pul vb. menkul kıymetlerin üzerinde yazılı olan değerdir.
Nümismatik: Sikke ve madalyonların tarihi ve tanımıyla uğraşan; Tarih biliminin alt kolu olan bilim dalının adıdır.
Nümismat: Nümismatik ile uğraşan, kâğıt para ve sikkeleri bilimsel bir metotla inceleyip bu alanda uzman olan kişilere “Nümismat” adı verilir.
P
Parisi: Paris’te ürettirilen Osmanlı madeni paralarına verilen isim.
Patina: Havanın etkisi ile korozyon veya oksitlenme sonucu paranın yüzeyinde zamanla oluşan koyu renkli tabaka.
Penes: Osmanlı altın paralarına benzeyen, hiçbir maddi değeri olmayan metalden üretilmiş süs.
Proof: Kalıpların rölyef ya da yazı kısımlarının özel tekniklerle matlaştırılıp parlatılarak veya yüzeyi ayna parlaklığına getirilen, genellikle hatıra paralarda kullanılan baskı tekniği.
Pul Para: Bozuk para sıkıntısını ortadan kaldırmak için damga ve posta pullarının arkalarına karton yapıştırılarak, bozuk para haline getirilmiş ve tedavüle çıkarılmıştır. “Para pul oldu” deyimi bu uygulamayla dilimize yerleşmiştir.
S
Sikke: Arapça kökenli bir sözcük olup, eskiden madeni paralara verilen addır. Madeni paralara vurulan simgeler için de bu kavram kullanılmıştır. Sikkeler, Devletin (otoritenin) saptadığı betim, simge ve yazıları içeren bir kalıpla, belirli ayar ve ağırlıklara göre bastırılır. Osmanlılarda ilk altın sikke II. Mehmed (Fatih) döneminde kestirilmiştir (1477) ve akçenin değerinin düşürülmesine ilişkin ilk devalüasyon da aynı dönemde yasalaşmıştır. 19. yüzyıldan sonra sikkelerin kullanımı azalırken, kâğıt paralar yaygınlık kazandı. Buna koşut olarak metal paralar için sikke adının kullanımı da ortadan kalktı.
Specimen: Yeni tedavüle sürülen kâğıt paranın, tanınması için diğer ülkelerin merkez bankalarına gönderilen, seri numarası olmayan örnek baskılara verilen isimdir.
Sürsaj: Tedavülde olan para üzerine, ikinci defa vurulmuş damgalara verilen isim.
T
Tedavül: “Elden ele dolaşma” anlamındaki bu kelime, günümüz Türkçesi'nde “dolaşım” terimiyle karşılanmaktadır. Kullanılmakta olan, geçerliliği olan, dolaşımdaki para.
Tertip: Aynı emisyon grubu içerisindeki paraların motif, renk veya imzalardaki değişikliği tanımlamak kullanılır.
TND: Türk Nümismatik Derneği’nin kısaltmasıdır. 1968 yılında kurulmuş olup ilk başkanı Nuri Pere’dir. Kuruluş aşamasında İbrahim Artuk ve Cevriye Artuk gibi önemli isimler katkı sağlamış olup, Cüneyt Ölçer gibi önemli isimler başkan olarak görev yapmıştır. Şu anda ise başkanlık görevini Cem Mahruki sürdürmektedir.